Η ανείπωτη γλώσσα

Πώς μαθαίνει ένα παιδί να μιλά; Έχετε αναρωτηθεί ποτέ; Πώς ξεκινά ξαφνικά να φτιάχνει συλλαβές και μετά λέξεις και προτάσεις; Πώς ξέρει ότι η καρέκλα είναι θηλυκό, το πλοίο ουδέτερο και ο πύργος αρσενικό; Και αυτό, για εκατοντάδες λέξεις; Πώς ξέρει πότε να βάλει ενεστώτα και πότε αόριστο; Κανείς, ποτέ δεν δίδαξε γραμματική σε δίχρονα και τρίχρονα παιδάκια. Και όμως, ξεκινώντας από το μηδέν, μέσα σε λίγα χρόνια, καταφέρνουν να κάνουν δική τους μια γλώσσα. Παρατήρηση είναι η απάντηση. Απλά παρατηρούν με όλες τους τις αισθήσεις... Ακούν τους ήχους, παρακολουθούν τα στόματα, μερικές φορές ακουμπούν ακόμη τα χείλη του μπαμπά ή της μαμάς ενώ μιλούν σαν να θέλουν να καταγράψουν τις κινήσεις. Υποσυνείδητα λοιπόν, μέρα με τη μέρα, επί μήνες - χρόνια, αποτυπώνουν όλα όσα βλέπουν, ακούν, νιώθουν ώστε να κατακτήσουν μία τόσο πολύπλοκη δεξιότητα. Και όπως επιβεβαιώνουν και οι επιστήμονες, κατανοούν τη γλώσσα πολύ πριν τη μιλήσουν για αυτό και ανταποκρίνονται στα καλέσματα. Έτσι, απορροφούν όλη αυτήν την πληροφορία σταδιακά, την επεξεργάζονται, και όταν είναι έτοιμα, ξεκινούν να μιλούν.

Έχετε σκεφτεί ότι με έναν παρόμοιο τρόπο μαθαίνουμε και την ανείπωτη γλώσσα των συναισθημάτων; Πολύ πριν συνειδητά καταλάβουμε τι γίνεται γύρω μας, ποιοι είναι οι ρόλοι, οι κανόνες, οι ισορροπίες, οι σχέσεις, απορροφούμε υποσυνείδητα όλα όσα βλέπουμε, ακούμε, νιώθουμε στο άμεσο μας περιβάλλον και τα κάνουμε κτήμα μας. Η πραγματικότητα των οικογενειών μας γίνεται η δική μας αναφορά. Πώς αγαπούν, πώς μιλούν μεταξύ τους, πώς τσακώνονται, πώς ζητούν συγγνώμη, πώς γιορτάζουν, πώς δείχνουν τη λύπη τους, την απογοήτευση, τον ενθουσιασμό ή πώς κλείνονται, πώς απομονώνονται, πώς βιαιοπραγούν (με πράξεις ή με λέξεις). Επί χρόνια, κάθε ημέρα, κάθε στιγμή, είναι ένα ανεπίσημο μάθημα για το πώς "αναμένει" το περιβάλλον μας να συμπεριφερθούμε. Και βεβαίως κάποιες συμπεριφορές μπορούν να φανούν άμεσα, στα παιδικά χρόνια, αλλά πολλές ακόμα μένουν κρυμμένες μέχρι να βρεθεί εύφορο έδαφος. Ενήλικες λοιπόν πια, ακόμη και μεσήλικες, μπορεί να εκφράζουμε πτυχές του χαρακτήρα μας που έχουν στιγματιστεί από τα παιδικά και νεανικά μας χρόνια. Ένα παιδί βίαιων γονιών, για παράδειγμα, πιθανώς να έμαθε πολύ νωρίς το σκληρό μάθημα της επιβίωσης με το να κλείνεται στον εαυτό του, να απομονώνεται, να κρύβει τα συναισθήματά του, να το παίζει "σκληρός", να παραμένει σιωπηλός. Με τις δεδομένες συνθήκες και για τη συγκεκριμένη ηλικία, αυτός ήταν ένας επιτυχής μηχανισμός ώστε να επιβιώσει! Ήταν ότι πιο αποτελεσματικό μπόρεσε να "εφεύρει"  ώστε να καλύψει την πιο βασική του ανάγκη, αυτή της επιβίωσης. Το ίδιο τραυματισμένο παιδί όμως, θα κουβαλήσει αυτά τα υποσυνείδητα μαθήματα μέχρι την ενήλική του ζωή, τις ενήλικές του σχέσεις... Και μέχρι να εντοπίσει τη ρίζα, να την αποδεχτεί και να δουλέψει εσωτερικά ώστε να καταλάβει ότι ο μηχανισμός αυτός δεν του είναι πια ωφέλιμος ή απαραίτητος, τότε απλά θα συνεχίσει στην ίδια ρότα, αυτή που έχει μάθει και που του είναι γνώριμη. 

Ίσως το παράδειγμα να είναι ακραίο καθώς ελπίζω οι περισσότεροι από εμάς να μην χρειάστηκε να αναπτύξουμε μηχανισμούς επιβίωσης και αυτοπροστασίας, αλλά αντίστοιχοι μηχανισμοί εξελίσσονται και σε πιο απλά πράγματα... Αν και πώς ζητούμε συγγνώμη, παραδεχόμαστε τα λάθη μας, ζητάμε βοήθεια, ακούμε, υποστηρίζουμε τα θέλω μας, παλεύουμε για τις αξίες μας, αγαπάμε, ανοιγόμαστε, επιλέγουμε τον/την σύντροφό μας, το επάγγελμά μας και εν τέλει, ζούμε τη ζωή. Συνήθως (ή τουλάχιστον αυτό εύχομαι) όλοι έχουμε κάποιους μηχανισμούς που "υιοθετήσαμε" από το άμεσό μας περιβάλλον και διατηρούμε ακόμα, και μας είναι όντως χρήσιμοι. Είναι όμως όλοι; Σίγουρα όχι. Πεποιθήσεις, αυτο-περιορισμοί, διακρίσεις, προκαταλήψεις πιθανώς να μας κλέβουν τη δική μας ευκαιρία στη χαρά και στην ανεμελιά και στην αγάπη. Μόνο και μόνο ο εντοπισμός τους είναι μια νίκη. Γιατί έτσι ξεκινά ένα ταξίδι αυτο-εξερεύνησης και αποσαφήνισης όλων όσων μας ωφελούν και όλων όσων μας σαμποτάρουν. 

Οι πεποιθήσεις αυτές μπορεί να προέρχονται από το άμεσο οικογενειακό μας περιβάλλον αλλά μπορεί να είναι και ευρύτερες. Σε ένα πρόσφατο συνέδριο για την Συμπερίληψη (Inclusion), μία Ασιάτισσα διευθύντρια της εταιρείας μίλησε ανοιχτά για το πώς μετά από χρόνια ενδοσκόπησης και mentoring συνειδητοποίησε ότι είχε μία ασυνείδητη προκατάληψη η οποία προερχόταν από την κουλτούρα στην οποία μεγάλωσε. Η κουλτούρα λοιπόν αυτή έδινε μεγάλη έμφαση στον σεβασμό των μεγαλυτέρων. Υποσυνείδητα λοιπόν κουβαλούσε πάντα μαζί της αυτόν τον σεβασμό ο οποίος όμως κάποιες φορές μετατρεπόταν σε μεροληψία υπέρ των μεγαλύτερων ή των ανώτερων και κατά των νεότερων ή κατώτερων ιεραρχικά. Συνειδητά λοιπόν πια μας εξήγησε πώς προσπαθεί να δίνει το λόγο στους νέους της ομάδας, να τους επιλέγει σε projects και να τους ακούει με προσοχή, ενώ δείχνει περισσότερο κριτική σκέψη σε όλα όσα προέρχονται από τους γηραιότερους ή ανώτερούς της. 

Επιστρέφουμε λοιπόν πίσω στην αρχική ερώτηση, ο τρόπος που μαθαίνουν τα παιδιά να μιλούν είναι εν τέλει ο ίδιος με τον τρόπο που μαθαίνουν να ζουν, να εκφράζονται. Η βάση μπαίνει πολύ νωρίς, υποσυνείδητα, και σαν τα τουβλάκια, χτίζεται ο πύργος μέρα με τη μέρα, με τα θετικά και τα αρνητικά, τα ωφέλιμα και τα μη. Η υποχρέωση που έχουμε στους ίδιους μας τους εαυτούς είναι να πάμε πίσω, να δούμε ξανά αυτό το παιδί με ανοιχτή καρδιά, να καταγράψουμε την πορεία που έχει διανύσει, από πού ξεκίνησε και πού έχει φτάσει, και να μπορέσουμε να διαλευκάνουμε τι κρατάμε και τι πετάμε, τα χρήσιμα από τα περιττά, τα εφόδια από τα εμπόδια. Με τα δικά μας γυαλιά, να ορίσουμε τη δική μας πορεία, τις δικές μας αξίες. Με κατανόηση, ειλικρίνεια και θάρρος.

ανδριάνα